Sazan çeşitleri

Sazan, temelde Cyprininae alt-familyasına bağlı tüm balıkların, özelde Cyprinus cinsinin, daha da özelde bu yazının da konusu olan C. carpio'nun adıdır.

Cyprinus carpio'nun bir çok formu vardır.

1) Sazan (C. carpio carpio)

Bildiğimiz, klasik sazandır. Tüm pulları tam, gövdeleri klasiktir.

2) Aynalı sazan (C. carpio mirror)

Sıradan sazanlardan daha irilerdir, alt pullar kaybolmuş; sırt pulları gereğinden fazla büyümüştür.

3) Koi (C. carpio koi)

Renkli sazanlarla aynalı sazanların birleşikleridir. Gövdeleri yuvarlak, pulları iri, derileri renklidir. (Genelde turuncu ve beyaz)

4) Renkli sazan (C. carpio colourful)

Koi gibi renklilerdir; ama pul ve gövdeleri normal sazanlar gibidir. Koilerin atalarıdır.

5) Japon x sazan (Carassius auratus x Cyprinus carpio=Carassius carpio)

Japon balığı ve sazan kırmalarıdır, genellikle hafif kızıl ama gridirler.

Akvaryum ve Teraryum çeşitleri

Tek tür akvaryumu: Adı üstünde, sadece tek bir tür üzerine yoğunlaşmış akvaryumlardır. Piranha ve Japon balığı akvaryumları genelde bu tiptir. (Japonbalığı akvaryumuna cennet balığı -Macropodus opercularis-, güneş levreği -Lepomis gibbosus-, bazı sazan çeşitleri ve soğuk su sazansıları da koyabilirsiniz ama pek tercih edilmez; piranhalarla da sivrisinek balıklarının -Gambusia türlerinin hepsi ama özellikle Gambusia affinis- beraber yaşayabildiğini gözlemledim.)

Biyotop akvaryum: Belli bir bölge, yapı, su birikintisi vs.yi taklit eden akvaryumlardır. Buralarda bulunan canlılardan oluşur. Tek bir nehir için de, koskoca bir bölge -hatta kıta- için de yapılabilir.

Karma akvaryum: Adından da belli olduğu gibi, kel alaka canlıların bir arada yaşayadığı akvaryumdur.

Bitki akvaryumu: Sadece bitkiler için kurulan akvaryumdur. İki tiptir: Sadece bitkilere önem veren ve bitkilerle balıklara aynı önemi veren. 2. tip akvaryumlara bitkili canlı doğuran ve bitkili tetra akvaryumları örnektir.

Resif/reef akvaryumu: Mercan resifi biyotopu olan deniz akvaryumudur.

Yerel deniz akvaryumu: Yerel türlerin tutulduğu, genelde soğuk sulu deniz akvaryumudur.

Soğuk su akvaryumu: Sazan, mersinbalığı gibi soğuk su canlılarının tutulduğu tatlısu akvaryumudur. Karma Japonbalığı akvaryumları bu sınıfa girer. (Bkz. Tek tür akvaryumu)

Refugium: Akvaryuma ilave edilen bir yapıdır. Plankton tarzı canlıların üretimi ve akvaryuma salınması için kullanılır.

Sump: Genelde deniz akvaryumlarında kullanılan, ekipmanların akvaryum içinde yer kaplamaması ve bazı ek türlerin (Mesela mercanları kesebilen mermer karidesleri -Saron türlerinin hepsi ama özellikle Saron marmoratus- gibi) de aynı akvaryumda beslenmesi için yapılan ek-tanktır. Bazen yavru balıklar için de sump'a kısım konulur; Sazan ve piranha gibi balıklar için tatlısuda da nadiren de olsa kullanılır.

Paludaryum: Latince "Pallud" (Bataklık) ve "Arium" (Yaşam alanı) kelimelerinden gelir. Sıklıkla kara ve su canlılarını ya da amfibik canlıları tutmak için kullanılır. Bazen sırf su canlıları da tutulabilir. Bataklık gibi bir yapısı vardır, suyu kahverengimsidir.

Aquaterrarium: Paludaryumun temiz sulu olanıdır. Genellikle su kaplumbağası gibi türleri tutmak için kurulur.

Çöl teraryumu: Çöl-kurak alan kökenli canlıları tutmak için kurulan teraryumdur.

Yağmur ormanı teraryumu: Nemli, egzotik bölgelerden gelen canlıları tutmak için kullanılan teraryumdur.

Taşlık-çimen teraryumları: Bu iki teraryum da ne çöl, ne de yağmur ormanı canlısı olmayan canlıları tutmakta kullanılır. (Ki yılan ve gerçek kertenkelelerin -Lacertidae ailesinin tamamı- önemli bir bölümü bu tür teraryumlarda tutulur)

Yavru akvaryumu: Sadece yavru balıkları tutmak için kurulan akvaryumdur.

Üretim akvaryumu: Sadece balıkları üretmek için kurulmuş akvaryumdur.

Şov vivarium'u: Gösteriş amaçlı yapılan teraryum/paludaryumdur. Genelde farklı tür zehirli ok kurbağaları gibi canlılar beslenir. Dekoru doğadan kopuktur ve genelde dekoruna bir hikaye de yazılır.

Insectarium: Börtü-böcek için kurulan vivarium'lardır.

Teraryuma başlarken: Acemilere ASLA uygun olmayan canlılar

Uromastyx: Otçul olsalar da pahalı ve zor bakımlı türlerdir. Çok geniş teraryum isterler, ayrıca vücutlarındaki; özellikle kuyruklarındaki dikenler sizi yaralayabilir.

Tokay geko (Gekko gecko): Etçil, saldırgan ve dişleri/çenesi güçlü bir geko çeşididir. Gece canlısı olup yağmur ormanı teraryumu istediği için UV gibi ihtiyaçları yoktur ama saldırgan olduğu kadar da hassastır. Bir de ısırdı mı bırakmazlar. Ayrıca çoğu geko, hatta neredeyse tüm kertenkeleler 2-3 günde bir beslenmeliyken, tokayların her gün beslenmesi gerekir ki bu da yem koloninize darbe vuracaktır. Ancak, 2. tür olarak tercih edilmesinde sakınca yoktur; yani ilk listedeki gekolardan biriyle tecrübe kazandıktan sonra bakılabilir. (Bu listedeki çoğu tür çok büyük tecrübe gerektirirken, tokaylar için biraz tecrübe yeterlidir)

Yaprak kuyruklu keler/Satanic leaf-tailed gecko (Uroplatus phantasticus): Küçük boylarına rağmen büyük teraryum istemeleri, dekor olan dalları çıkarırken kendi de çıkması ihtimali gibi nedenlerle acemilere uygun değildir. Ayrıca pahalı ve zor bulunan bir türdür, fazla tecrübe gerektirmese de 2. tür olarak da tercih edilmemelidir.

Iguana (Iguania ailesinin tamamı ama özellikle Iguana iguana): Otçul olsalar da pahalı ve saldırgan canlılardır. Normal dönemlerde de agresifken, üreme dönemlerinde saldırganlıkları neredeyse iki katına çıkar. Isırma ve tırmalama huyları vardır. Ayrıca kafeste ya da evin içinde serbest tutulmaları gerektiğinden (camdaki yansımasıyla kavga edebilirler) ve büyük boylarından dolayı tercih edilmemelidir.

Bukalemun (Chamaeleonidae ailesinin tamamı): Kurtçuk yemezler, illa çekirge, sinek gibi böcekleri ve bazen de çok küçük başka kertenkele ve kemirgenleri yerler. Genel olarak agresif olmasalar da tersleri pistir. Bakımları çok zordur ve oldukça hassastırlar.

Burma pitonu/Burmese piton (Python molurus): Çok büyürler ve eğer yeterince büyürlerse sizi yeme ihtimalleri bile vardır. (Ciddiyim) Bunun dışında, bakımları zordur.

Kobra ve engerekler (Elapidae ve Viperidae): Baştan söyleyeyim; deniz yılanları (Hydrophiinae) kobra, çıngıraklı yılanlar (Crotalinae) da engerek çeşididir. Bu canlıları neden acemilerin tercih etmemesi gerektiği zaten gayet açık: Zehirli oldukları için. Bunun yanında, çıngıraklı yılanlar ve mambalar/ağaç kobraları (Dendroaspis türleri) saldırgandır. Ancak ilginç bir biçimde, bakımları öyle aman aman zor değildir.

Timsahlar (Crocodilia takımının tamamı): Çok büyümesi, bünyesinden ve sakin görünüşünden beklenmeyecek kadar hızlı olması nedeniyle acemilere uygun değillerdir. Ancak, cüce kaymanlar (Caiman crocodilus) 3. hayvan olarak edinilebilir. (Geko->Varan/Monitor->Cüce kayman sırasıyla giderseniz eğer) Ayrıca, timsahlar saldırgandır ve genellikle uysallaşmazlar. Ülkemizdeki yasaların, belli bir boya gelen timsahı hayvanat bahçesine vermeyi zorunlu kılması da başka bir durumdur.

Avicularia: Görünüşü en renkli ve parlak tarantula cinsidir; ancak renkli olduğu kadar da hassastır. Kabukları çok çabuk parçalanır; ama saldırgan değillerdir.

İmparator haricindeki akrep türleri: Bunlar da zehirli olduklarından ve babasını bile tanımadıklarından yeni başlayanlara uygun değildir.

Mantis/Mantid/Peygamberdevesi (Mantodea takımının tamamı): Çok güçlü hayvanlardır. Isırdılar mı bırakmaları zor olur. Ancak bu listedeki, başlangıç hayvanı olarak edinilse de uygun olabilecek de tek hayvandır.

Axolotl (Ambystoma mexicanum): Çok temiz ama akıntısız su istemesi ve hassas olması nedeniyle başlangıç türü olmamalıdır. Ayrıca Türkiye'de pahalıdırlar. Ancak, henüz metamorfoz geçirmemiş ve "su köpeği/çamur köpeği" diye de adlandırılan yavru kaplan semenderlere (Ambystoma tigrinum larvae) bakılarak kazanılan tecrübe sonrası bakılabilir. (Axolotl ve kaplan semender yakın akrabadır). Öyle olmasa bile, eğer semender tecrübeniz varsa 2. tür olarak edinebilirsiniz.

Akvaryuma başlarken: Acemilere ASLA uygun olmayan canlılar

Kırmızı yapraklı bitkiler: Hassas ve ek besine (demir) ihtiyaç duyan bitkilerdir. Özel ışıklandırma isterler.

Mono (Monodactylus spp.): Acısu (tuzlusu olamayacak kadar az, tatlısu olamayacak kadar çok tuz içeren su) balığıdırlar. Çok büyürler. Dayanıklıdırlar ve bakımları da kolay sayılır, ancak acısu akvaryumu için hem tuzlu, hem de tatlısu tecrübesi gerekir.

Okçu balık (Toxotes spp.): Acısu balığıdırlar. Mono kadar büyümeseler de onunla hemen hemen aynı sebeplerden acemilere uygun değillerdir.

Scat/Argus (Scatophagus türlerinin hepsi ama özellikle Scatophagus argus): Acısu balığıdırlar. Mono ile aynı sebeplerden acemilere uygun değillerdir.

Çamur zıpzıpı, mudskipper (Oxudercinae alt-ailesindeki tüm balıklar): Gobi çeşididirler. Balıkla semender arasında görünüş ve özellikleri vardır. Acısu balığı olsalar da düpedüz tuzlu olan sularda da yaşarlar. Hassaslık seviyelerini bilmiyorum; ama acısu ve semender tecrübesi olmadan bakılmamalı.

Balon balıkları, puffer (Tetraodontidae ailesinin tamamı): Hassas, korkak ama zehirli ve güçlü balıklardır. Bazı türlerinin sudan asla çıkarılmaması gerekir. Tuzlusuda ve acısuda yaşayan türleri vardır. Ayrıca yem olarak salyangoz vermek gerekir ki su ya da kara salyangozu yetiştirmek ve üretmek çok zor olmasa da (hatta bazı türleri saymazsak aşırı kolay olsa da) onun için ayrı bir kap ayıracak/ayırabilecek insan sayısı da sınırlıdır. (İmkanı olmayanlara bir şey demiyorum ama imkanı olup da yapmayı tercih etmeyecekler başlamadan bıraksın bu hobiyi bence)

Mürenler (Muraenidae ailesinin tamamı): "Tatlısu müreni" adıyla satılan ve aslında acısuda yaşayan türleri ile, tuzlusuda yaşayan türleri olan bir yılanbalığı ailesidir. (Klasik yılanbalıklarından nasıl ayırt edebileceğiniz aşağıdaki resimde):

Mürenlerin yeni başlayanlar için uygun olmamasının üç temel sebebi vardır: 1-Bakımları zordur. 2-Tehlikelidirler. Genellikle saldırgan olmasalar da akvaryuma elinizi sokmanız pek mümkün olmaz. 3-Balık olmalarına rağmen yılan doğasına da sahiptirler. Yani kapaksız ya da kapağı üstünü tam kapatmayan bir akvaryumdan kaçmaları an meselesidir. İşin iyi yanı; eğer elinizi kurtarmayı başarırsanız yılan gibi kolunuza filan dolayabilirsiniz.

Piranha ve pacu (ot piranhası/otçul piranha) türleri (Serrasalmidae ailesinin tamamı): Tetraların yakın akrabası olan bu canlılar, ne yazık ki onlar gibi acemilere uygun değildir. Canlı yem vermek gerekmez, bir çok yemi kabul ederler. Sanıldığı kadar tehlikeli de değildirler. Ama sonuçta saldırgan balıklardır ve bakımları zordur. Ayrıca çoğu garip boyutlara ulaşabildiği, geri kalanı da sürü balığı olduğu için geniş akvaryumlar gerektirirler.

Afrika çiklitleri (Pseudocrenilabrinae alt-ailesinin tamamı): Saldırgan, hassas ve bakımları zor olan balıklardır. Çoğu kişiyi görüntüleri ve garip gurup davranışlarıyla büyüleseler de, acemilere asla uygun değildirler. Ayrıca, bölgeci balıklardır ve 200 litre akvaryumu bile size dar edebilirler.

Kemikdilliler (Osteoglossiformes takımının tamamı): Büyük, saldırgan ve zor bakımlı balıklardır.

Elektrik balıkları (Gymnotiformes ailesinin tamamı): Yaydıkları elektrik insana zarar verecek düzeyde olmasa da bakımları ve bulunmaları zordur, ayrıca hassas balıklardır.

Yılan balıkları (Anguilliformes takımının tamamı -mürenler de dahil- ile birlikte Synbranchiformes -Bataklık yılanbalıkları- takımının tamamı): Mürenlerle hemen hemen aynı nedenlerle acemilere uygun değillerdir. İyi haber, sıradan yılanbalıkları genelde saldırgan değildir.

Kıkırdaklı balıklar (Chondrichthyes sınıfının tamamı; vatozlar ve köpekbalıkları): Hassas ve pahalı canlılardır.

Acara ve cichlasoma'lar (Cichlasomatinae alt-ailesinin tamamı): Saldırgan balıklardır ve büyük alan isterler.

Astronot balığı, oscar (Astronotinae alt-ailesinin tamamı ama özellikle Astronotus ocellatus): Saldırgan ve büyük balıklardır.

Discus (Symphysodon spp.): Hassas ve bakımları çok zor, ayrıca oldukça pahalı balıklardır. Yem bile seçerler.

Taş mercanlar (Scleractinia takımının tamamı): Az da olsa bakımları zordur, dolayısıyla az da olsa tuzlusu tecrübesi isterler.

Aslan balığı/Akrep balığı (Pterois spp.): Zehirli ve saldırgan bir balıktır, tek ve oldukça büyük bir akvaryumda tutulması gerekir. Ayrıca hassastır.

Deniz atı (Hippocampus spp.): Hassas ve zor bakımlı balıklardır. Yemlerini çok yavaş yedikleri için başka balıklara kaptırırlar. Ama akvaryumda üretimleri çoğu deniz balığına göre kolaydır.

Teraryuma başlarken: Acemilere uygun canlılar

Grammostola rosea: Acemilere uygun iki tarantula türünden biridir. Görünüşü sadedir ve sakin mizaçlıdır; zehri yok denecek kadar azdır.

Meksika kırmızı dizli tarantulası (Brachypelma smithi): Acemilere uygun iki tarantula türünden biridir. Görünüşe rosea'ya göre daha renklidir ve sakin mizaçlıdır. Zehri az olmakla birlikte,ısırmak yerine tüylerini batırmayı tercih eder.

İmparator akrep (Pandinus imperator): Acemilere uygun tek akrep türüdür. Zehir seviyesi arıyla aynıdır. Bir çok teraryum canlısından farklı olarak, grup halinde bakılabilir.

Dev Afrika salyangozu (Achatina fulica): Devasa boyutlara ulaşan, hatta kendini sevdiren bir salyangozdur.

Zehirli ok kurbağası (Dendrobatidae ailesinin tamamı): Doğada en zehirli canlılardan biriyken, teraryum ortamındakilerde hiç zehir yoktur. Bunun nedeni, yedikleri özel bir böcekten zehir üretmeleridir.

Afrika pençeli kurbağası (Xenopus laevis): Acemilere uygun, zorunda olmadıkça sudan çıkmayan bir kurbağadır. Bakımı kolaydır, pek çok teraryum canlısından farklı olarak kıyma, ölü balık gibi yemlerle beslenebilir. Elinize alırsanız kaçırmamaya dikkat edin, ilk yapacağı karanlık bir yere girmek olur. Yatağın altından çıkarıp yeniden akvaryuma koyana kadar canım çıkmıştı. Satıcılarda genellikle albino bulunur, wild type ve diğer morph'ları bulmak zordur. "Wild type buldum" diye sevinirseniz de, hayvana dikkat edin. Büyük ihtimalle Afrika pençeli kurbağası değil, Afrika cüce kurbağası'dır. (Hymenochirus sp.)

Kaplan semender (Ambystoma tigrinum): Zaten neredeyse hepsinin bakımı kolay olan (Axolotl hariç) semender türlerinin bakımı en kolaylarından biridir. (Axolotl-Ambystoma mexicanum hariç)

Ateş karınlı semender (Cynops türlerinin hepsi ama özellikle Cynops orientalis ve Cynops pyrrhogaster): Zaten neredeyse hepsinin bakımı kolay olan (Axolotl hariç) semender türlerinin en kolay bulunanlarından biridir.

Sakallı ejder (Pogona vitticeps): Bakımı en kolay kertenkelelerdendir. Hem etçil, hem otçul beslendiği için sadece etçil beslenen kertenkelelerden daha kolay ve ucuza bakılabilir. (İlk fırsatta edinmeyeceğim nadir canlılardan biri olmasının sebebi, "normal" morph'unu sevmemem.) Ayrıca diğer Pogona türlerinin de bakımı kolaydır. Gündüz aktif bir çöl keleri olduğundan UV ihtiyacı vardır.

Canlı yemler: "Canlı yem" olan kurtçuk ve hamamböceklerinin hepsi ucuz ve kolay bakımlıdır.

Madagaskar tıslayan hamamböceği (Gromphadorhina portentosa): Kimileri canlı yem olarak kullansa da, evcil hayvan olarak da beslenebilir. Diğer hamamböcekleri kadar çok üremez ama tıpkı onlar gibi yem ayırt etmez. (Canlı yemi kabul etmez muhtemelen). Diğer hamamböceklerine oranla devasa olan boyutu ve renkleriyle, gerçekten hoş bir canlıdır.

Leopar keleri, leopar geko (Eublepharis macularius): Bakımı en kolay geko türlerindendir. Diğer bir çok gekonun aksine cama, hatta plastiğe tırmanamaz. (Ama tahta ve strafora tırmanır). Çok uysal, dayanıklı ve bazı özel morph'lar haricinde diğer sürüngenlerin çoğuna göre daha ucuzdur. Zor da olsa, kuru yeme alıştırılabilir.

Gün keleri, day gecko (Phelsuma türlerinin hepsi): Oldukça küçük ve oldukça büyük türleri olan, gündüzleri aktif bir gekodur. Cama tırmanabilir, bu yüzden kapalı teraryumda tutulmalıdır ve çoğu gekonun aksine gündüz canlısı olduğundan UV ihtiyacı vardır. Ayrıca, leopar kelerin aksine çöl değil, yağmur ormanı teraryumunda tutulması gerekir.

Tepeli keler, crested gecko (Correlophus ciliatus): İlginç görünüşlü bir gekodur. Gece canlısı olduğundan UV ihtiyacı yoktur. Koruma altında ve satışı sınırlandırılmış bir türdür.

Boa yılanları: Belki de acemilere uygun olan en tehlikeli ve bakımı zor canlıdır. Listedeki diğer türlerin aksine, astronomik boylara erişebilir. (Türüne göre) Önemli not: Ağaç boaları olarak da bilinen ağaç pitonları acemilere ASLA uygun değildir.

Ball python, kraliyet pitonu (Python regius): Bakımı en kolay ve en uysal, muhtemelen de en küçük piton türüdür. Normalde pitonlar boa yılanlarından daha fazla büyürken, bunlar boa boyuna dahi ulaşamayabilir. Dayanıklıdırlar.

Mısır yılanı (Pantherophis guttatus/Elaphe guttata): Bakımı çok kolay, uysal ve yüzlerce morph'u olan bir yılandır. Kimisi saldırgan olabilse de (kişilik bozukluğu gibi düşünün) ısırması bırakın kanatmayı, acıtmaz bile.

Süt yılanı (Lampropeltis triangulum): Mısır yılanıyla hemen hemen aynı özelliklere sahiptir, ayrıca adına rağmen süte gelmez ya da süt içmez. (Hayvanın kafasını süte sokar, yemini süte bular veya ağzına biberon dayarsanız içebilir tabii)

Kral yılan (Lampropeltis getula): Özellikleri mısır ve süt yılanlarıyla hemen hemen aynıdır ama onlar kadar fazla morph'u yoktur. Hatta muhtemelen morph'u yoktur, alt türleri olduğunu biliyorum.

CST, Çin yumuşak kabuklu kaplumbağası, Chinese softshell turtle (Pelodiscus sinensis): Son zamanlarda satıcılarda "Nil kaplumbağası" olarak satılmaya başlandılar. Nil kaplumbağası (Trionyx triunguis) olmasalar da, yakın akraba ve aynı tipte kaplumbağalardır. Çok hassas olmaları ve ince kum gerektirmeleri dışında, bakımları kolaydır. Su seviyesi az olmalıdır.

Kırmızı yanaklı ve sarı karınlı su kaplumbağaları (Trachemys scripta): Bu ikisi aynı türün alt türleridirler. Dolayısıyla satıcılarda birbirlerine karışmış ya da melez halde bulunabilirler. (Bu melezlenme özünde aynı türün bireyleri arasında olduğundan, hayvandan yavru alınabilir) Bu kaplumbağalar çok büyürler ve çok su isterler. Dolayısıyla geniş su alanı olan bir aquateraryumda mutlu olurlar. Ayrıca, görünüşlerinin aksine hassastırlar. (Belki de bu listedeki en hassas canlı bile olabilirler)

Harita kaplumbağaları (Graptemys türlerinin hepsi ama özellikle Graptemys geographica ve Graptemys pseudogeographica): Kırmızı yanak ve sarı karınlara benzerler, biraz daha az büyürler ve bakımları daha kolaydır. Ne yazık ki ülkemizde bulmak şimdilik o kadar da mümkün değildir.

Çamur kaplumbağası, musk turtle (Sternotherus türlerinin hepsi ama özellikle Sternotherus odoratus): Dayanıklı ve büyük kaplumbağalardır. Evden çok, dışarıda bakıma uygundurlar. (Havuz bakımına)

Trakya tosbağası, Hermann's tortoise (Testudo hermanni): Dışarıda bakıma uygun bir kara kaplumbağası çeşididir. Ülkemizde de, sadece Trakya'da da olsa doğal olarak yaşar.

Mahmuzlu akdeniz tosbağası (Testudo graeca): Türkiye'nin her yerinde yaşayan hoş bir türdür. Dışarıda bakıma uygundur.

Çerçeveli tosbağa, marginated tortoise (Testudo marginata): Dışarıda bakıma uygun bir kaplumbağadır. Ülkemizde doğal olarak bulunup bulunmadığını bilmiyorum ama buna benzer bir kaplumbağa görmüştüm daha önce. Tabii büyük ihtimalle mahmuzlu Akdeniz tosbağasıydı.